Inkt lijkt een universele vorm van menselijke expressie te zijn. Culturen over de hele wereld beoefenen een vorm van lichaamskunst en naar schatting een op de zeven mensen in Noord-Amerika heeft ten minste één tatoeage.
Voor velen van ons is de geschiedenis van tattoo-kunst – en het woord “tatoeage” zelf – echter mysterieuzer. Hoewel tatoeëren een oude praktijk is die duizenden jaren teruggaat, heeft het woord buitenlandse wortels en kwam het slechts een paar eeuwen geleden in de Engelse taal. Vandaag zullen we de fascinerende oorsprong van het woord “tatoeage” ontdekken en hoe het de betekenis heeft gekregen die het vandaag de dag heeft.
De etymologie van “Tattoo”
Interessant is dat het woord “tatoeage” twee verschillende definities heeft, elk met een compleet andere oorsprong. Tegenwoordig gebruiken we meestal “tatoeage” om te verwijzen naar lichaamskunst – meer specifiek een permanent merkteken of ontwerp op iemands lichaam, gemaakt door pigment onder het oppervlak van de huid af te zetten.
Minder vaak echter verwijst “tatoeage” ook naar een ritmisch tikken (van een trommel, bijvoorbeeld) dat historisch werd gebruikt om soldaten naar hun vertrekken te roepen.
De eerste betekenis is afgeleid van Polynesische talen, terwijl de andere in Nederland is ontstaan. Het lijkt misschien vreemd dat twee woorden uit totaal verschillende taalfamilies in het Engels kunnen samenkomen in één woord. Om dit fenomeen te begrijpen, zullen we de wortels van elke betekenis afzonderlijk bekijken.
Tatoeage als Body Art: Polynesische Roots
Volgens het Online Etymology Dictionary komt de eerste betekenis van “tatoeage” – verwijzend naar lichaamskunst – uit Polynesische talen zoals Tahitiaans, Samoaans of Marquesaans. Het is hoogstwaarschijnlijk verbonden met de woorden Tatau of Tatu, wat “merkteken of punctie op de huid” betekent.
Veel historici geloven dat Kapitein James Cook deze woorden voor het eerst in de Engelse taal introduceerde in het midden van de 18e eeuw. In 1768 vertrok Cook voor zijn eerste expeditie naar de Stille Zuidzee op de HMS Endeavour. Toen het schip in Tahiti aankwam, was Cook onder de indruk van de schoonheid van het eiland en zijn mensen – en hij werd getroffen door de unieke, levendige lichaamskunst die hun huid sierde.
Naturalisten aan boord van de Trachten waren de eerste Europeanen die de praktijk van het tatoeëren op Tahiti observeerden en documenteerden. Veel van de zeilers van het schip kregen hun eigen tatoeages van de lokale bevolking. Ondertussen maakten kunstenaars aan boord van het schip tekeningen van de lichaamskunst die ze in Nieuw-Zeeland en de Society Islands zagen.
In 1769, na terugkeer in Engeland, publiceerde Cook zijn verslag van deze eerste reis naar Polynesië. Daarin kunnen we het eerste gedocumenteerde voorbeeld van het woord “tatoeage” in de Engelse taal vinden, wanneer Cook beschrijft hoe mannen en vrouwen hun lichaam zouden schilderen of “tatoeëren” door zwart pigment onder de huid in te brengen.
Tegen die tijd waren mensen in Europa al begonnen met het maken van geïnkte body art-ontwerpen, daarom was het niet Cook die de praktijk van tatoeëren “ontdekte”. Hij bracht echter hernieuwde aandacht voor de kunstvorm, evenals een nieuw woord om het in het Engels te beschrijven.
Sommigen geloven dat Tatau zou een onomatopee-woord kunnen zijn – met Tat wat het “tikken” van de naald in de huid betekent, en Au vertegenwoordigt de verontwaardiging van de persoon die de tatoeage ontvangt (“ow!”). Waar het woord ook vandaan kwam, Tatau vormde de basis voor het woord “tatoeage” in tal van andere talen, waaronder:
- Spaans (tatuaje)
- Frans (tatouage)
- Portugees (tatuagem)
- Italiaans (tatuaggio)
- Duits (tatowierung)
- Zweeds (tatuering)
Een tatoeage verslaan: Nederlandse oorsprong
De andere betekenis van het woord komt uit het Nederlands taptoe. Opgesplitst in de grondwoorden kraan (of “kraan van een vat”) en teen (wat “gesloten” betekent), taptoe verwijst naar het tijdstip van de avond waarop de politie tavernes bezocht om de kranen dicht te draaien. Het woord werd ook gebruikt als een figuratieve uitdrukking om “zeg niet meer” in het 17e-eeuwse Nederlands te betekenen.
Deze betekenis van “tatoeage” verscheen voor het eerst in 1644, tijdens de Engelse Burgeroorlog. Op een bepaald tijdstip van de nacht sloeg iemand een tatoeage – meestal op een trommel – om legermannen te informeren zich terug te trekken in hun vertrekken om naar bed te gaan. Kolonel John Hutchinson waarschuwde dat zijn soldaten zou een boete krijgen als ze werden ontdekt terwijl ze in een taverne of alehouse dronken “na het uur dat de Tap-too klopt.”
Hoewel dit gebruik van het woord grotendeels buiten gebruik is geraakt, is het nog steeds een erkende definitie in woordenboeken.
Inpakken
Het woord “tatoeage” is relatief nieuw in vergelijking met de feitelijke praktijk van tatoeëren. Hoewel het in de moderne tijd een onmiddellijk herkenbaar woord is voor een unieke persoonlijke en intieme vorm van kunst. Of ze nu worden gedragen als een middel tot creatieve expressie, een symbool van geloof of een herinnering aan verloren geliefden, tatoeages dragen elke betekenis of symboliek die we ze geven.
Tatoeages hoeven niet meer te zijn dan ‘vlekken op de huid’, maar voor velen van ons betekenen ze veel meer dan dat: het zijn unieke kunstwerken die ons hele leven bijblijven.